بررسی جایزه شهید اندرزگو در گفت‌وگو با محسن پرویز و محمدعلی مرادیان
چرا شهید اندرزگو نماد مقابله با رژیم پهلوی شد؟/ جایزه اندرزگو ماحصل یک جریان‌سازی تولیدی است
نشست تخصصی جایزه شهید اندرزگو با حضور محمدعلی مرادیان؛ دبیر اجرایی و عضو شورای سیاست‌گذاری جایزه شهید اندرزگو و محسن پرویز؛ دبیر علمی دومین دوره و عضو شورای سیاست‌گذاری جایزه شهید اندرزگو، در اتاق گفت‌وگوی خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) برگزار شد.
به گزارش هوران به نقل از خبرگزاری کتاب – شهید اندرزگو روحانی ایرانی و از مبارزان مسلح مخالف حکومت پهلوی در خلال سال‌های ۱۳۴۲–۱۳۵۷ و عضو هیئت‌های مؤتلفه اسلامی بود که با گروه‌های مختلفی ارتباط داشت. وی از پرکارترین فعالان ضد رژیم پهلوی شناخته می‌شود. طی سال‌های اخیر جایزه ادبی به نام این شهید تأسیس شده است که به بررسی آثار ادبی با موضوع «جلوگیری از تطهیر پهلوی و تحریف تاریخ» می‌پردازد. به مناسب چهل و چهارمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، نشستی با موضوع این جایزه با حضور محمدعلی مرادیان؛ دبیر اجرایی و عضو شورای سیاست‌گذاری جایزه شهید اندرزگو و محسن پرویز؛ دبیر علمی دومین دوره و عضو شورای سیاست‌گذاری جایزه شهید اندرزگو، برگزار شد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
جایزه شهید اندرزگو براساس چه نیازی تشکیل شد و فرایند شکل‌گیری آن به چه صورت بود؟
محمدعلی مرادیان: مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۳ در بیاناتشان به جریانی اشاره کردند که تاریخ را به نفع خودش تحریف کرده و رژیم پهلوی را تطهیر می‌کرد. در رفت و آمدهای فرهنگی مثل دیدار با نویسنده‌ها، رهبری روی این مسأله خیلی تأکید داشتند. مرداد ماه سال ۱۳۹۵ در دفتر مجمع ناشران انقلاب اسلامی جلسه‌ای با حضور افرادی از انجمن قلم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شهرستان ادب، حوزهٔ هنری، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و… تشکیل شد. در نتیجهٔ گفت‌وگوها جلسه‌ای طراحی شد و رؤسای تاریخ معاصر، از جمله آقایان سیدحمید روحانی، موسی نجفی و موسی حقانی را دعوت کردیم و از آن‌ها نظرخواهی کردیم. تصمیم بر این شد که چون در حوزهٔ کتاب بودیم، پس در این حوزه کتاب تولید کنیم. کتاب‌هایی مقابله‌گر یا کتب ادبیات داستانی که در تطهیر رژیم پهلوی تولید شود. در آن جلسه متوجه شدیم که ما بعد از انقلاب، کتاب‌های سندپژوهانه کم نداریم. اما وقتی به تیراژ کتاب‌ها نگاه می‌کردیم، می‌دیدیم پایین است؛ یعنی توسط عوام خوانده نشدند و کتب در چاپ دوم یا سوم متوقف شده بود. در مقابل کتابی با ادبیات روایی مثل «خاطرات عزت‌شاهی» داشتیم که بارها تولید شده بود؛ یعنی مصرف بازار اینگونه به ما هشدار می‌داد که من این قسمت از آثار عمومی را با تیراژ بالا مصرف می‌کنم. این یک راهبرد برای ما شد و گفتیم اگر پس از این خواستیم کاری را انجام بدهیم باید در حوزهٔ کتاب‌های عمومی و آثار درام، عنصر محوری باشد. کتاب‌های سندپژوهانه را می‌گذاریم عقبه تولیدات نویسنده‌های ادبیات داستانی که آن‌ها بتوانند رمان و داستان کودک تولید کنند.
همزمان تیمی با محوریت دکتر اسماعیلی، استاد تاریخ علوم سیاسی تشکیل شد که از روی کارآمدن رژیم پهلوی شروع به سوژه‌یابی کرده و ۸ تا ۱۰ محوری که قابلیت درام‌کردن را داشتند، جدا کردند. کارشناسانی هم میزان خلاء و کم‌کاری نویسنده‌های حوزه ادبیات را بررسی کردند. البته این کمبود و خلاء، به دلیل معطوف شدن ذهن نویسندها به دفاع مقدس بود و موضوع پهلوی مورد غفلت قرار گرفته بود. در نهایت محتواها و سوژه‌یابی‌هایی که هیئت علمی پیدا کردند، این عقبهٔ محتوای کار نویسنده‌ها و محور و رویکرد ما شد پرداختن به مقولهٔ تاریخ از بُعد دراماتیک در حوزه ادبیات داستانی. ما در شروع کار، با همکاری انجمن قلم همایشی با موضوع «مقابله با تحریف تاریخ معاصر و تطهیر پهلوی» برگزار کردیم. با هفتصد نویسنده تماس گرفتیم و از آن‌ها پرسیدیم که شما در این حوزه اثری دارید که منتشر نشده باشد یا اگر منتشر شده بازنشر بدهیم؟ برخی می‌گفتند که دارند ولی منتشر نشده است. برخی امید نداشتند که ناشری کارشان را منتشر کند. در همایش اول سعی کردیم بین ناشر و نویسنده، ارتباط برقرار کنیم. این اتفاق دو سال در طی همایش‌ها و جلسه‌های مختلفی طول کشید. بعد از دو سال به این فکر افتادیم که برای کتاب‌های تولید شده در این حوزه جایزه‌ای تعیین کنیم.
محسن پرویز: مرحوم امیرحسین فردی، پیشگام داستان انقلاب بودند و در دهه هشتاد متوجه مشکل داستان انقلاب شده بودند و با پیگیری ایشان کارهایی در حوزه هنری انجام شد. اما به دلیل وجود چارچوب سازمانی نتوانستند یک گستردگی داشته باشد. آنجا که پای مسئولان دولتی به میان می‌آید کار اشکال پیدا می‌کند. در حقیقت رصد و کارشناسی فرهنگی‌ای از طرف مسئولان دولتی صورت نمی‌گیرد مگر رهبر تذکر بدهند. که بازهم مسئولان حرف رهبری را بازنشر می‌دهند و در عمل اتفاقی نمی‌افتد.
چرا نام شهید اندرزگو برای این جایزه انتخاب شده است؟ جایزه شهید اندرزگو که با هدف مبارزه با تطهیر پهلوی و روشنگری درباره دوره منحوس پهلوی شکل گرفته، چقدر در شناساندن خود شهید اندرزگو عمل کرده است؟
محمدعلی مرادیان: از آنجایی که شهید اندرزگو نماد مقابله با رژیم پهلوی بودند، با اجازه از خانواده ایشان این افتخار را داشتیم که اسم شهید را روی جایزه بگذاریم. اولین دورهٔ در سال ۱۳۹۸ با هشتاد کتاب چاپ اول و دویست بازنشر در محتوای «تحریف تاریخ معاصر و بیان جنایات پهلوی» برگزار شد. جالب اینجاست که این کتاب‌ها بعدها برندهٔ جایزهٔ جلال و قلم زرین هم شدند. ناگفته نماند که ما در این روند هیچ حمایت مادی‌ای از جانب دولت نداشتیم. در بخش دیگری کار از سال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۷۴ هر اثر بدون عنوان و بدون مشخصات نویسنده و ناشری را که در ضدیت با پهلوی‌ها تولید شده بود پیدا کردیم و در شورای به‌گزینی انجمن قلم هشتاد کتاب را در روند بازنشر قرار دادیم. در دور دوم جایزهٔ شهید اندرزگو چهارصد اثر داشتیم که همگی چاپ اول بودند و همگی در صدر فروش نمایشگاه کتاب، فروش کتابفروشیها و… بودند.
محسن پرویز: درباره تأثیرگذاری جایزهٔ اندرزگو در شناخت شهید و تأثیر شهید بر مردم نکته‌هایی وجود دارد. اسم جایزه صرفاً برای احیای نام شهید و موضوع بحث داستان انقلاب و تطهیر چهرهٔ پهلوی بود. البته احیا شدن نام شهدایی مثل شهید اندرزگو و به میدان آمدند خانوادهٔ شهید برای جشنواره موضوعیت داشته است.
تفاوت این جایزه با دیگر جوایزی که در حوزه کتاب برگزار می‌شود، چیست؟
محمدعلی مرادیان: یکی از تفاوت‌های جایزهٔ اندرزگو شیوهٔ داروی آن است. دبیرخانه برای چگونگی رسیدن به اثر برتر، نخبه‌های این حوزه را جمع کردیم و در جلسات متعدد دربارهٔ اثر اول صحبت کردیم. قرار بر این شد که خود دبیرخانه فیلتر اول را روی آثار بگذارد. در مرحلهٔ بعد همهٔ هیئت‌های داوری، همهٔ کتب را می‌خواندند و در فرم‌هایی نظرشان را ثبت می‌کنند. دبیرخانه فرم‌ها را جمع می‌کند و آثار را براساس امتیاز داورها ارسال می‌کند؛ این آثار نامزدهای جشنواره می‌شوند. بعد یک هیئت نخبگانیِ جایزه، از اهالی نخبگان حوزه ادبیات، اهالی رسانه، فعال فرهنگی، حوزهٔ تاریخ و ادبیات تشکیل شد که حدود سی نفر در آن به داوری آثار می‌پرداختند. در مرحلهٔ بعد، پنج نامزد مشخص شده به هیئت نخبگانی ارائه می‌شوند و آن‌ها آثار را می‌خوانند و رتبه‌بندی می‌کنند. در نهایت می‌رسیم به جایزه برگزیده و جایزهٔ ویژه اندرزگو. ناگفته نماند که به پنج نامزدی که هر گروه داوری مشخص شده‌اند، جایزه می‌دهیم. این شیوه مدل مشابهی در داخل و خارج کشور ندارد.
جایزهٔ اندرزگو ماحصل یک جریان‌سازی تولیدی است. اغنایی در حوزهٔ ادبیات اسلامی شکل گرفت که یکی از خروجی آن شد جایزهٔ شهید اندرزگو. و تمایز دیگر، دبیرخانه فعال آن است. همین الان دبیرخانه با نویسنده‌های نوقلم جلسه برگزار می‌کند و برای ترویج کتب با صداوسیما و گروه‌های مختلف صحبت می‌کند.
دبیرخانه جایزه شهید اندرزگو، چه تمهیداتی برای ترویج آثار برگزیدهُ در نظر گرفته است؟
محمدعلی مرادیان: دبیرخانه از خبرگزاری‌ها دعوت می‌کند و در نشست‌هایی با عنوان «طعم کتاب» به نقد و بررسی کتب می‌پردازد. یا برای مطالعه آثار تاریخی، بسته‌های مطالعاتی آماده کردند. یا در برنامه در صداوسیما، برنامه جهان آرا، همه کتاب‌های جایزهٔ شهید اندرزگو را به مردم معرفی کردند. یا برخی کتابفروشیها مثل ترنجستان سروش استندهایی را برای کتب جایزهٔ اندرزگو تهیه کردند.
تأسیس جایزهٔ شهید اندرزگو چقدر توانسته است به پژوهشگران جوان کمک کند تا به اسناد تاریخی دسترسی داشته باشند؟
محسن پرویز: جشنواره از همان ابتدا با مراکز اسناد ارتباط گرفت و تفاهم‌نامه‌هایی برقرار شد که نویسنده‌ای در فلان حوزه تاریخ می‌خواهد اثری بنویسد. دبیرخانه او را به مثلاْ مرکز پژوهش سیاسی، مرکز اسناد معرفی کند. حتی افرادی بودند که به‌عنوان پژوهشگر این فرصت برای آن‌ها مهیا شد.
در بررسی آثار رسیده به دبیرخانه جایزه، چه محورهایی مدنظر کارشناسان و داوران قرار می‌گرفت؟
محسن پرویز: معیارهای انتخاب دو بخش دارد: یک بخش مضمون و دیگری بخش تکنیک آثار؛ یعنی اگر اثری موضوعش انقلاب باشد اما خودش تحریف‌گر تاریخ انقلاب باشد یا تلاش ضعیفی برای چهره و ریشه انقلاب کرده باشد، امتیاز کافی برای دوره نهایی پیدا نمی‌کند. اما اگر اثری، حرف‌های خوبی بزند اما از تکنیک خوبی برخوردار نبود و قالب مناسبی نداشت این هم اثر برگزیده نمی‌شود.
با توجه به بحث کتابسازی، جایزهٔ شهید اندرزگو چقدر توانسته است از کتابسازی در انتشار آثاری در حوزه تاریخ معاصر ایران جلوگیری کند؟
محسن پرویز: حضور کتاب‌ها با جلدهای فریبنده اما خالی از محتوا در نمایشگاه کتاب، هیچ تأثیری در روند جایزه و نهایتاْ فروش نداشته است و در کل حوزهٔ ادبیات انقلاب خیلی برای جریان کتابساز جذاب نیست.
آیا سومین دوره از این جایزه، تغییراتی دارد؟
محسن پرویز: تصمیم‌گیری در جزییات جایزه در سیاست‌گذاری اتفاق می‌افتد. جایزهٔ اندرزگو از روز اول یکسری سیاست‌گذاری داشت. کلاً سیاست‌گذاری (آقای رحیمیان) جزییات متن دوره را تعیین می‌کند و جزییات در شورا تصویب می‌شود. برای سومین دوره این جایزه، تاکنون یک جلسه برگزار شده و تا قبل از پایان سال یک جلسه دیگر هم خواهیم داشت. چون آثار مدنظر این دوره باید آثار منتشر شده سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ باشند، طبیعتاً داوری باید در سال ۱۴۰۲ انجام شود. پس تا پایان سال ۱۴۰۱ برای فراهم‌شدن مقدمات کار، فرصت داریم. بهتر این است که گردآوری و فراخوان آثار در اردیبهشت و خرداد سال بعد اتفاق بیفتد. سه ماه هم برای داوری فرصت داریم تا دوم شهریور، همزمان با سالگرد شهادت شهید اندرزگو، که نتایج مشخص می‌شود.
شیوه‌نامهٔ خاصی برای پذیرش آثار در دبیرخانهٔ جایزه تعریف شده است؟
محسن پرویز: ما برای تدوین تاریخ شفاهی و تولید اثر روش‌هایی داریم. البته در گذشته هم در حوزهٔ انقلاب و هم تاریخ دفاع مقدس، آثاری داشتیم. ما محدودیتی در نوع نگارش اثر نداریم. ابتدا مضمون و محتوا در فراخوان اعلام می‌شود، افرادی که فکر می‌کنند که اثرشان منطبق است، خارج از شیوهٔ فنی اثر، آثارشان را ارسال می‌کنند. برخی آثار در ریزش اولیه کنار گذار می‌شود و بقیه خوانده می‌شود. در فرم‌های داوری جزییات فنی کار ثبت می‌شود. البته در دوره‌های گذشته علاوه بر اینکه داورهای چندگانه آثار مرحله نهایی را انتخاب کردند اما برگزیدن آثار توسط هیئت نخبگان انجام شد.
با توجه به اینکه در اختتامیه اولین دوره جایزه ادبی شهید اندرزگو، از طرف صداوسیما پیشنهادی مبینی بر اقتباس از آثار برگزیدهٔ این جایزه برای تولید فیلم و سریال مطرح شد، چه نتیجه‌ای حاصل شد؟ اصلاً اثری با اقتباس از این آثار تولید شد؟
محسن پرویز: متأسفانه تعداد زیادی از کارگردان‌های ما دوست دارند که نویسنده و کارگردان باشند. در صورتی که در همه جای دنیا به این صورت نیست. مرحوم حاتمی کارگردان آشنا با ادبیات بود. اگرچه فیلمنامه‌نویسی فراتر از نویسندگی است و این از نقطه‌ضعف ماست اما بارها تذکر داده شده که فیلمنامه‌نویس و کارگردان نباید یکی باشد. حالا فیلمنامه‌نویسان ما از آثار تألیفی ایده می‌گیرند اما یادشان می‌رود که اسم اثر را ابتدای در تیتراژ فیلم بنویسند. در بهترین حالت می‌نویسند برداشت آزاد. در صداوسیما یک دفتر اقتباس ادبی ایجاد شد و قرار شد که روی آثار کار شود که متأسفانه کارشان ادامه پیدا نکرد.
محمدعلی مرادیان: در دور اول جایزه خود صداوسیما متعهد شد که برمبنای آثار برگزیده، سریال و فیلم تولید کند که متأسفانه آن وعده عملی نشد.
آیندهٔ جایزهٔ شهید اندرزگو چطور پیش‌بینی می‌شود؟
محمدعلی مرادیان: ابتدا، در شورای سیاست‌گذاری طرح راه‌اندازی جشنوارهٔ انقلاب مصوب شد که منتظر مقدماتش هستیم. در واقع جایزهٔ اندرزگو بخشی از جشنوارهٔ روایت انقلاب است. در خصوص ارتباط‌گیری جایزه در امسال با ناشران خصوصی نیز حدود ۶۷ ناشر شرکت کردند که ۱۱ ناشر دولتی بودند و نسبت به دوره اول چهل درصد ریزش داشتند. محمدرضا شرفی خبوشان، نیلوفرمالک، فاطمه الیاسی، سیدامیرحسین موسویان و علی‌اصغر عزتی‌پاک نویسندگانی هستندکه آثارشان اختصاصاْ در حوزه انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر است.
