«شماره ۱۰»؛ اثری تکنیک‌زده همراه با ضعف‌ در شخصیت‌پردازی

نگاهی به آثار اکران شده در اولین روز جشنواره فیلم فجر؛

«شماره ۱۰»؛ اثری تکنیک‌زده همراه با ضعف‌ در شخصیت‌پردازی/ «استاد»؛ سوژه‌ای تکراری که حرفی برای گفتن ندارد

در اولین روز این رویداد مهم سینمایی کشور، دو فیلم «استاد» و «شماره ۱۰» در پردیس سینمایی ملت و برای اهالی هنر و رسانه به اکران درآمدند. دو اثری که تفاوت‌های مشخصی با یکدیگر دارند. یکی کم هزینه و آپارتمانی و دیگری اثری پر هزینه و با پروداکشنی عظیم!

گروه فرهنگی هوران – چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر روز گذشته و با استقبال پرشور اهالی هنر و رسانه آغاز به کار کرد. در اولین روز این رویداد مهم سینمایی کشور، دو فیلم «استاد» و «شماره ۱۰» در پردیس سینمایی ملت و برای اهالی هنر و رسانه به اکران درآمدند. دو اثری که تفاوت‌های مشخصی با یکدیگر دارند. یکی کم هزینه و آپارتمانی و دیگری اثری پر هزینه و به اصطلاح بیگ‌ پروداکشن. در ادامه به بررسی این دو اثر پرداخته خواهد شد.

«شماره ۱۰» فیلمی‌ست دفاع مقدسی که با سرمایه گذاری بنیاد سینمایی فارابی و به کارگردانی حمید زرگرنژاد ساخته شده است. اثری پر هزینه با پرداکشنی عظیم که همین امر سبب شده است این فیلم مشابه آثار این‌چنینی در دام تکنیک‌زدگی بیافتد و علی رغم ویژگی‌های فنی قابل قبول، اشکالات متعددی در زمینه شخصیت‌پردازی و قصه‌گویی داشته باشد.

شخصیت محوری داستان رزمنده‌ای است اسیر، در زندانی مخوف در عراق که با همراهی چند تن دیگر نقشه فرار از زندان را در سر می‌پروراند. شخصیتی که هیچ شباهتی به قهرمان‌های واقعی دفاع مقدس ندارد و خالی از هر گونه وجه ایدئولوژیک یا بعد شخصیتی است که رزمنده بودن او را نشان دهد. اگر به جای زندانی در عراق، یک زندان در ناکجاآباد با شخصیت‌های غیر ایرانی هم تصور شود باز هم فرقی در داستان نمی‌کند چرا که شخصیت‌های محوری داستان شباهتی به قهرمانان جنگ ندارند. از طرفی مناسبات بین شخصیت‌ها به درستی شکل نمی‌گیرد و همه چیز گنگ و نامفهوم است. از طرفی دیگر فیلم قادر نیست مخاطب را با شخصیت‌ها همراه کند و سمپاتی ایجاد کند. ناتوانی فیلم در ایجاد سمپاتی آنجایی خودش را نشان می‌دهد که با شهادت یکی از شخصیت‌های اصلی قصه هیچ حسی به مخاطب دست نمی‌دهد!

از طرفی در فیلم‌هایی با درون‌مایه فرار از زندان، مهم‌ترین وجه داستان، طراحی نقشه فرار است و تعلیقی که از پس آن به وجود می‌آید. اما در «شماره ۱۰» نقشه فرار از قبل مشخص شده و خبری از طراحی برای فرار نیست. با این حال فرار از زندان «قفس امن» نیز به خوبی پرداخته نشده است و اطلاعات دقیق و روشنی از روند فرار به مخاطب داده نمی‌شود و به کلی هدر می‌رود.

پایان فیلم اما می‌تواند نقطه قوت اثر باشد و کنش‌گری قهرمانانه شخصیت داستان مخاطب را به وجد آورده و غافل‌گیر می‌کند. در سینمای منفعل و بی‌قهرمان این روزها، این نکته بیش از پیش اهمیت می‌یابد.

«استاد» اولین تجربه کارگردانی سید عماد حسینی است. اثری با درون‌مایه تجاوز جنسی به زنان که داستانی مشابه با روایت‌های اخیر منتشر شده تحت عنوان جنبش «می‌تو» دارد. از طرفی این فیلم با نیم‌نگاهی به مسئله مهاجرت و چالش‌های آن نیز ساخته شده است.

نگاه به آثار ساخته شده در سینمای ایران از «فروشنده» و «ابلق» تا «علفزار» نشان از این دارد که مسئله تجاوز، بیش از آن حدی که جامعه ایران با آن درگیر است در آثار سینمایی به چشم می‌خورد. دلیل تمرکز بیش از حد به این سوژه در قیاس با سینمای جهان، شاید ناشی از ناتوانی در قصه‌گویی است و یا نگاه بدبینانه، تلاش برای سیاه‌نمایی و اغراق در واقعیت جامعه.

ضعف در قصه‌گویی باعث می‌شود تا فیلمساز به خود زحمت ساخت و پرداخت یک قصه تازه و ناب را ندهد و با دست گذاشتن بر روی سوژه‌هایی که خودشان به تنهایی ملتهب و جنجالی هستند، خود را از شر مشقت‌های فیلمنامه‌نویسی و قصه‌گویی رها کند. برای همین همواره مسئله اعدام و تجاوز بهترین سوژه به‌خصوص برای کارگردان اولی‌ها است؛ چراکه دیگر نیازی به قصه گفتن و درام‌پردازی نیست!

استاد فیلم کوچک و کم‌هزینه‌ای است. تنها سه بازیگر نقش محوری در داستان دارند و تمامی اتفاقات فیلم در یک لوکیشن رخ می‌دهد. به نظر می‌رسد عماد حسینی در اولین تجربه خود کار سختی پیش‌رو نداشته است با این وجود اما اشکالات مشخصی در کارگردانی اثر به چشم می‌خورد. شاید مهم‌ترین ایراد در این بخش دوربین لرزان روی دست آن است که مخاطب را آزار می‌دهد.

از طرفی «استاد» اثری است که در روایت خود دارای لکنت است. نه شخصیت متجاوز به خوبی ساخته می‌شود و نه قربانی! روند داستان در دو سوم آغازین فیلم به گونه‌ای پیش می‌رود که سمپات مخاطب با شخصیت متجاوز داستان است و حتی پایان داستان نیز نمی‌تواند به طور کامل مخاطب را از شخصیت متجاوز جدا کند.