ناشنیده های آشکار عملیات کربلای چهار

جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعث عراق علیه ملت ایران که با پشتیبانی غرب و شرق از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغاز و در سوم شهریور ۱۳۶۷ پایان یافت، یکی از سخت ترین و حساس ترین مقاطع تاریخی ایران معاصر بود که هنوز نکات و ناگفته های پنهان زیادی در پس رویدادهای خود دارد.

گروه حماسه و مقاومت هوران – به نقل از ایرنا – عملیات کربلای چهار یکی از پیچیده ترین و پرمناقشه ترین عملیات های دفاع مقدس بود که در تاریخ ۳ دی ۱۳۶۵ در محور ابوالخصیب در جنوب عراق، به صورت گسترده و با هدف آماده‌سازی مقدمات فتح بصره، توسط نیروهای مسلح ایران آغاز شد و به پی لو رفتن طرح عملیات، در تاریخ ۵ دی ۱۳۶۵ با عقب‌نشینی نیروهای ایرانی، پایان یافت. عملیاتی که در سال های اخیر و پس از توییت محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بیش از سایر عملیات های موفق و ناموفق در دفاع مقدس مورد توجه قرار گرفت.

کربلای چهار؛ عملیاتی که منجر به فریب دشمن شد

محسن رضایی در دی ماه ۹۷ و در سالروز عملیات کربلای چهار در توییتی نوشته بود که عملیات کربلای چهار باعث فریب دشمن شد و از آن به عنوان عملیاتی برای فریب نام برد.

بلافاصله پس از توییت هجمه های گسترده ای علیه فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران دفاع مقدس آغاز شد؛ هجمه هایی که همچنان ادامه دارد و پایانی بر آن نیست.

چند روز بعد از آن توییت جنجالی، محسن رضایی در برنامه حالا خورشید حضور پیدا کرد که با محوریت بررسی «عملیات کربلای ۴ و حواشی آن» بر روی آنتن شبکه ۳ سیما رفت. رضایی در سخنانی گفت که از توییت او برداشت اشتباه شده و اگر به سه روز قبل بازگردد توییت خود را اصلاح می‌کند و دقیق‌تر خواهد نوشت.

البته او تنها مهمان حالا خورشید نبود. سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، فرمانده وقت نیروی قدس سپاه نیز در اولین و آخرین حضور خود در تلویزیون در برنامه «حالا خورشید» در سخنانی به توضیح درباره حواشی توییت محسن رضایی درباره عملیات کربلای چهار پرداخت و با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد از صحبت‌های آقای رضایی برداشت درستی نشده است، گفت: عملیات کربلای ۴ عملیات اصلی بود؛ اما وقتی عملیات کربلای ۵ که بسیار بزرگ‌تر بود به فاصله کوتاهی از عملیات کربلای چهار اجرا شد دشمن تصور کرد کربلای ۴، عملیات فریب بوده است.

سردار سرتیپ بسیجی «بهمن کارگر» رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیز با اشاره به توییت محسن رضایی گفته بود: متاسفانه از توییت سرلشکر رضایی درخصوص این عملیات سوء برداشت شده است. ما عملیات لورفته کربلای ۴ را به یک عملیات فریب برای ارتش عراق تبدیل کردیم و ۱۰ روز بعد در همان نقطه درحالی‌که نیروهای رژیم بعثی به مرخصی رفته بودند، عملیات کربلای ۵ را با موفقیت انجام دادیم.

پیش از این، در سال ۹۴، یعنی سه سال قبل از اینکه محسن رضایی آن توییت را منتشر کرده بود، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به عنوان فرمانده کل جنگ در مصاحبه با ایسنا گفته بود: عملیات کربلای چهار خیلی حساس بود. گفتند ما این تعداد نیرو لازم داریم. ما چند ماه تبلیغات کردیم، جوانان جمع شدند و آموزش دیدند، با نهایت رازداری، همه چیز را در این طرف اروند آماده کردیم. نقشه چند فلش داشت، عملیات فریب داشتیم، عملیات پشتیبانی داشتیم و همه چیز آماده بود. در آن موقع شب را در پایگاه امیدیه ماندم. آنجا بود که خبر لو رفتن عملیات را شنیدم. کسانی که عبور کرده بودند، آن طرف گیر افتاده بودند و آن کسانی که می‌خواستند دوباره وارد شوند، گیر افتادند. بنابراین عملیات قفل شد. ممکن بود که از جاهای دیگر بروند، اما جاهای اصلی نبود. من هنوز جلو نرفته بودم و در امیدیه بودم. آقای رضایی به من گفتند که ما عملیات را متوقف کردیم و داریم بچه‌ها را بر می‌گردانیم و برگرداندند. انصافاً همه چیز عملیات، خوب آماده شده بود؛ یعنی هم نیرو آماده بود، هم امکانات جنگ فراوان بود، هم چیزهای دیگری داشتیم و وضع‌ ما خیلی خوب بود. بالاخره از آن نقطه آسیب خوردیم و نیروها را برگرداندند.

مرحوم هاشمی در ادامه افزود: من و آقای رضایی، تصمیم گرفتیم فلش دوم را عملیاتی کنیم. به همین دلیل به گونه‌ای خبر را اعلام کردیم که این یک عملیات فریب بود؛ یعنی این‌گونه آن تبلیغات را خنثی کردیم و به گونه‌ای در منطقه هور تحرک پیدا کردیم که عراق فکر کند عملیات اصلی را می‌خواهیم در آنجا، انجام دهیم. همان عملیات خیبر را که نیمه کار مانده بود، دوباره انجام دهیم و از آن طرف راه بصره را قطع کنیم. در اینجا، دشمن فریب خورد؛

یعنی ما این دفعه توانستیم او را فریب دهیم. دشمن خیال کرد منطقه اصلی ما در عملیات بعدی، آنجاست. لذا آنها خیلی از نیروهایشان را به این سمت بردند و تمام همت‌شان را بر این گذاشتند که کشف کنند ما می‌خواهیم چگونه عمل کنیم. همه بچه‌ها که آماده و پای کار بودند، یک استراحت کوتاه و یک تجدید قوا و تجدید روحیه کردند تا اینکه عملیات کربلای ۵ شروع شد. این عملیات بسیار موفقیت آمیز بود؛ یعنی ما از سخت‌ترین سنگرهای دفاعی عراق که با بتون آرمه ساخته بودند و جلوی آن، سه کیلومتر آب انداخته بودند که زیرآب‌ها، همه مین بود، عبور کردیم و جلو رفتیم. در همین عملیات بود که خبر رسید مستشارهای روسیه به قراگاه‌های بصره آمدند و به عراقی‌ها کمک می‌کنند، چون وحشت کرده بودند. دشمن در اینجا، فریب خورده بود و خیال کردند ما می‌خواهیم آن طرف برویم. ما خوب جلو رفتیم و عملیات خیلی موفقی شد. موفق‌ترین عملیات دوران دفاع مقدس، عملیات کربلای ۵ بود. آنها در زمین ما بودند. ما آنها را شکست دادیم، رفتیم در زمین آنها، خیلی جلو رفتیم و تا نزدیک بصره رفته بودیم.

این اظهارات آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال ۹۴، نشان می دهد همانطور که محسن رضایی و شهید سلیمانی عنوان کردند، عملیات کربلای چهار عملیات اصلی بود؛ اما پس از آنکه عملیات لو رفت و دستور عقب نشینی نیروها صادر شد، عملیات کربلای چهار متوقف شد و روز بعد فرماندهان به این جمع بندی رسیدند که این عملیات ناموفق را تبدیل به یک عملیات فریب کنند. بر همین اساس بود که نیروها برای فریب دشمن ۱۰۰ کیلومتر عقب نشینی کردند و دشمن به این جمع بندی رسید که منطقه عملیاتی کربلای چهار از نیروهای ایرانی تخلیه شده است و احتمالا ایران در پی راه اندازی عملیاتی در منطقه هور است؛ اما در همان نقطه تخلیه شده عملیات کربلای ۵ انجام شد که در نتیجه آن حدود ۱۵۰ کیلومتر مربع از منطقه اشغال‌شده شلمچه آزاد و قسمت‌هایی از جنوب عراق را نیز به تصرف درآمد. در انتهای عملیات کربلای ۵ خطوط پدافندی ایران در نزدیکی پتروشیمی عراق ایجاد شد.

کربلای چهار لو رفته بود؟

مسئله دیگر در عملیات کربلای چهار که منجر به انتقادات زیادی از فرماندهان جنگ شده این است که چرا در حالی که عملیات لو رفته بود، دستور انجام عملیات داده شد؟ پاسخی که داده می شود این است که در هیچ عملیاتی نه منحصرا در دفاع مقدس بلکه در سایر جنگ ها در جهان، غافلگیری کامل وجود ندارد. حتی در عملیات های موفقیت آمیزی مانند عملیات آزادسازی خرمشهر و یا عملیات فتح المبین غافلگیری نسبی وجود داشته است. در عملیات کربلای چهار نیز احتمال لو رفتن و غافلگیری ۵۰- ۵۰ بوده است.

در همین رابطه، سردار احمد غلامپور فرمانده قرارگاه کربلا در دروان دفاع مقدس عنوان داشت: درباره انجام این عملیات، بسیاری از پارامترها باید انجام می‌شد تا برای آغاز عملیات پای کار بیاییم. برآورد ما این بود که ۹ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد که آماده عملیات شویم. در این مرحله شواهد و قرائنی وجود داشت که نشان می‌داد دشمن نسبت به عملیات هوشیار شده است. در برخی عملیات‌های گذشته هم این اتفاق افتاده بود. این موضوع تازه و جدیدی نیست که در کربلای ۴ اتفاق افتاده باشد. اینجا شواهد و قرائن درباره لو نرفتن بر شواهد و قرائن لو رفتن عملیات غلبه می‌کرد. اینکه دشمن یکسری اقدامات را انجام دهد، طبیعی است. بالاخره این همه تیپ و لشکر در یک منطقه محدود جمع شدند، دشمن متوجه می‌شود.

همچنین محمدعلی صمدی پژوهشگر تاریخ معاصر و مطالعات جنگ در رابطه با لو رفتن عملیات عملیات کربلای چهار گفته است: مسئله‌ای که در افکار عمومی درباره عملیات کربلای ۴ مطرح می‌شود، لو رفتن است. افکار عمومی هیچ شناختی نسبت به این عملیات ندارد و پررنگ شدنش درباره غواصان شهید بود. من لو رفتن رو به لحاظ نظامی اصطلاح غلطی می‌دانم. چیزی که وجود دارد افزایش سطح هوشیاری است که مثلاً اگر از ۶۰-۷۰ بالاتر برود می‌توان به زبان عامیانه به آن لو رفتن گفت. در همه عملیات‌ها این مشکلات را داشتیم. برای مثال در والفجر ۸ شب عملیات آقای رشید ۷ علت لو رفتن عملیات را می‌گوید اما آقای رضایی ۸ علت می‌آورد که عملیات لو نرفته و سر همان یک دلیل عملیات را انجام می‌دهند و ۱۰۰ درصد پیروزی حاصل می‌شود.

وی ضمن مقایسه دو عملیات خیبر و بدر با کربلای ۴ و ۵ گفت: درست است که خیبر و بدر در ادامه همدیگر هستند اما یک سال فاصله بین‌شان هست، اما فاصله کربلای ۴ و ۵ دو هفته است. بنابراین کربلای ۴ و ۵ یک حمله است و نام‌گذاری آنان در لحظه صورت گرفته است. اتهامی به فرماندهان می‌زنند و می‌گویند می‌دانست عملیات لو رفته و آغاز به تک کرد؛ این دروغ است. ۲۴۰۰ ساعت نوار از مقدمات و حین عملیات کربلای ۴ وجود دارد که هیچ‌کدام دال بر این نیست که تاکتیک ویژه لو رفته است. همه صحبت‌ها نشان‌دهنده حساسیت منطقه عملیات است؛ آغاز به حمله با وجود آگاهی از لو رفتن عملیات دروغ محض است چرا که هیچ سندی برای آن وجود ندارد.

صمدی در جمع‌بندی صحبت‌های خود گفت: کربلای ۴ و ۵ یک عملیات است، نبرد در شرق بصره با هدف نزدیک شدن به آن و تعیین سرنوشت جنگ. اسم‌گذاری دوگانه، ترفند تبلیغاتی آن روزها بوده است. هر کس به هر ترتیبی آنها را از همدیگر جدا کند و یکی را پیروز و دیگری را شکست‌خورده نامگذاری کند در دام انحراف افتاده است.

در نهایت باید گفت، جنگ با همه فراز و فرودها، دستاوردها و ناکامی ها، نقدها و تحسین ها، حقایق و ناحقایق و شنیده ها و ناشنیده ها، یکی از بزرگترین و تلخ ترین رویدادهای تاریخ ایران بوده که قضاوت و موضع گیری درباره لحظه لحظه اتفاقات و عملیات های آن نیاز به بررسی منصفانه، موشکافانه و مستند دارد. این جنگ و ناکام ماندن دشمن بعثی در دستیابی به اهدافش، حاصل مقاومت و ایثار ملتی بود که از فرماندهان تا سربازان فرزندان ایران بودند؛ فرزندانی که دل در گرو وطن داشتند و از هیچ تلاشی برای جلوگیری از خدشه به تمامیت ارضی ایران توسط صدام و حامیان منطقه ای و بین المللی اش فروگذار نکردند و قطعا در پیشگاه تاریخ این سرزمین سربلند هستند.