حضرت زینب (س) در نگاه اندیشمندان و هنرمندان و فهم زیبایی‌های عاشورا

وقتی با منظر فهم زیبایی‌های عاشورا به آن می‌نگریم، اولین چیزی که برایمان جلب توجه می‌کند، این است که حضرت زینب سلام‌الله علیها زیبایی را در بُعد مادی و دنیایی آن حادثه ندید و یقیناً زیبایی مدنظر ایشان متعلق به آسمان‌ها است.

گروه معارف هوران – حضرت زینب سلام‌الله علیها یکی از برترین دست‌پروردگان مکتب اهل بیت وحی شمرده می‌شود که نام ایشان مانند گوهری درخشان همواره در کنار برترین شیعیان می‌درخشد. در فضیلت این بانوی بزرگوار همین بس آن زمان که از دامان برترین بانوی عالم پا در دنیا گذاشت، نامش از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله یعنی با وحی الهی انتخاب شد. خیلی‌ها معتقدند حضرت زینب سلام‌الله به دنیا آمد تا ذخیره‌ای برای عظیم‌ترین رویداد تاریخ یعنی ماجرای عاشورای حسینی باشد؛ از این جهت اوج جلوه‌های تربیت‌های فاطمی و علویِ زینب سلام‌الله علیها در این رویداد نمایان شد.

گفت‌وگو با چهره‌های مذهبی و هنری به ابعاد متعدد شخصیتی این بانوی بزرگوار پرداخته است. گزیده‌ای از سخنان برخی از این شخصیت‌ها را در ادامه می‌خوانید.

زینب (س) در اوج التهابات وظایف مادری را به خوبی ایفا کرد

۱٫ حجت الاسلام محمدرضا دُرانی، کارشناس مسائل خانواده: ارتباط بین سیدالشهداء و زینب سلام‌الله علیها صرفاً خواهر برادری نیست؛ این رابطه، ارتباطی بسیار عمیق است که توانسته حرکتی به عنوان الگو در جامعه اسلامی ایجاد کند؛ زینب سلام‌الله علیها در کربلا یک مادر است و یک خواهر و در اوج التهابات وظایف خود را هم به خوبی انجام داده است. در عین حال مطیع امر مولایش است. زن می‌تواند در تعمیق احساسات و عواطف خیلی نقش داشته باشد. روابطی بر پایه عقلانیت، همراه با احساسات؛ یعنی معجونی از احساسات و عقلانیت.

بروز تربیت‌های مکتب وحی را در زینب (س)‌ می‌بینیم

۲٫ حجت الاسلام اسدالله صمدی: حضرت زینب خود نیز در مکتب علوی و فاطمی رشد یافتند. وقتی مضمون حدیث شریف کساء را از منظر سبک زندگی مطالعه می‌کنیم، این دعا را محتوای مناسبی از معرفی یک سبک زندگی اسلامی در عرصه خانواده می‌یابیم؛ خانواده‌ای که در آن تجلیل، تکریم، احترام و محبت است. در این دعا حضرت زهراسلام‌الله علیها وقتی قصد دارند پدرشان یا همسرشان و یا فرزندان‌شان را صدا بزنند، از عالی‌ترین و ظریف‌ترین الفاظ و القاب استفاده می‌کنند. فرزندان خویش را با عباراتی مثل «نور دیدگانم» و «میوه دلم» یاد می‌کنند. چرا که در بستر تکریم و محبت، فضایل انسانی شکل می‌گیرد؛‌ بروز و اثر این نوع تربیت را در فرزندان حضرت زینب سلام‌الله علیها نیز مشاهده می‌کنیم، به گونه‌ای که در حساس‌ترین و در عین حال دردناک‌ترین واقعه عالم، یعنی ماجرای عاشورا به یاری امام عصر خود شتافت و در این مسیر جان‌شان را تقدیم کرد. یا دختر دیگر حضرت زینب سلام‌الله علیها یعنی فاطمه ام‌کلثوم در اوج معنویت قرار داشت به گونه‌ای که فضایل ایشان در تاریخ ذکر شده است.

بانویی که به فرزندان آموخت خواست امام را بر خواست خود ترجیح دهند

۳٫ حجت‌الاسلام حسنشریعت‌زاده، کارشناس مذهبی: رشد حضرت زینب سلام‌الله علیها صرفاً منحصر در ارتباط خویشاوندی‌ با خاندان وحی نیست؛ چه بسا افرادی را در تاریخ می‌بینیم با وجود آنکه در خاندان عترت علیهم‌السلام بودند، مسیر انحراف پیش گرفتند و یا امام خویش را به طور بایسته و شایسته همراهی نکردند و بلکه امام معصوم را نصیحت می‌کردند.

این بانوی بزرگوار به گونه‌ای فرزندان خویش را تربیت کرد که به یقین می‌توان گفت تا ابد نمونه‌ای از برترین الگوهای تربیتی محسوب می‌شود؛ فرزندانی که در یکی از حساس‌ترین مقاطع بشری به دعوت امام عصر خویش لبیک گفتند و به یاری او شتافتند و در این مسیر جان خویش را تقدیم کردند. زینب سلام‌الله علیها به فرزندانش آموخت که در سخت‎ترین شرایط باید تا پای جان یار و یاور امام زمان و ولیّ زمانشان باشند و خواست خود را هر اندازه هم دقیق باشد، بر خواست امام علیه‌السلام ترجیح دهند و راه صلاح خود و جامعه را در اطاعت و تبعیت از هادی زمانه بدانند.

مادری که دست‌پرورده خاندان وحی، یاور امام و دلاور میدان نبرد است

این نکته هم ضروری است که خود حضرت زینب سلام‌الله علیها بانویی است که در مکتب وحی رشد کرد، بانویی که زمان پیامبر صلی‌الله علیه و آله را درک کرد و از سوی ایشان به اسم زینب نام‌گذاری شد؛ مادری که دست‌پرورده خاندان وحی، یاور امام عصر خویش، دلاور میدان نبردهای سخت و سخنوری توانا در شکستن قصر پوشالی دشمنان است.

ما رأیتُ إلّا جَمیلا» توصیف روش حرکت کاروانیان حسینی بر صراط علوی است

۴٫ عبدالحمید قدیریان، نقاش و فیلمنامه‌نویس: «ما رأیتُ إلّا جَمیلا» یکی از زیباترین و قوی‌‌ترین کلام یک ناظر شیعه نسبت به عاشوراست و در حادثه عاشورا شاخص‌‌ترین کلام، این بیان حضرت زینب سلام‌الله علیها است. از آنجایی که ارتفاع و قله‌های کلام حضرت زینب سلام‌الله علیها بسیار زیاد است، باید زمانی طولانی طی می‌شد تا انسان‌ها این توان را بیابند که به ارتفاعات و قله‌های این کلام نزدیک شوند و از آن بهره ببرند. امیرالمومنین علیه‌السلام صراط مستقیم هستند و عاشورا روش حرکت بر صراط علوی و رفتن به سوی مهدویت است و فهم این روش، شیعه را به آنجا می‌رساند که کلامش «ما رأیتُ إلّا جَمیلا» است و این رمز کلام زینب سلام‌الله علیها است. کلام حضرت زینب سلام‌الله علیها در حقیقت توصیف نحوۀ حرکت دادن کاروانیان امام حسین علیه‌السلام توسط ایشان بر این صراط به سوی اعلی علیین است. ما باید سعی کنیم زیبایی‌های عاشورا را در تمام ابعاد فهم کنیم تا دریابیم روش قرار گرفتن بر صراط در قالب کاروان حسینی به چه معناست و چه شاخصه‌‌هایی دارد.

اربعین جلوه‌ای از  زیباییِ بیان حضرت زینب (س) از آینده عاشوراست

جالب آنجاست که فضای حاکم بر راهپیمایی اربعین حسینی مشابه با فضایی است که زینب سلام‌الله علیها را به بیان عبارت «ما رأیتُ إلّا جَمیلا» می‌کشاند، چیزی که در این اجتماع عظیم الهی به وضوح دیده می‎شود، عشق و محبت است و می‎توان به شکل اغراق‎آمیزی، زیباترین رفتارها را شاهد بود. در فضای اربعین است که باید این جمله حضرت زینب سلام‌الله علیها را به عنوان رمز فهم عاشورا مورد توجه قرار دهیم. شیعۀ فهیم زمانی که نگاهش به این آیۀ عظیم الهی می‌افتد، نمی‌تواند کلامی به غیر از «ما رأیت الا جمیلا» بر لب براند. نگاه «ما رأیتُ إلّا جَمیلا» به فهم شیعه از ماجرای عاشورا بسیار کمک می‌کند و برکات زیادی را در پی خواهد داشت و ما هرچه با این نگاه در ماجرای عاشورا و کاروان حسینی بیشتر تعمق ‌کنیم، از رهگذر آن، ثمرات بیشتری نصیبمان می‌شود.

وقتی با منظر فهم زیبایی‌های عاشورا به آن می‌نگریم، اولین چیزی که برایمان جلب توجه می‌کند، این است که حضرت زینب سلام‌الله علیها زیبایی را در بُعد مادی و دنیایی آن حادثه ندید و یقیناً زیبایی مدنظر ایشان متعلق به آسمانها است و این امر می‌تواند همان شاه‌‌کلید ورود مؤمنان و شیعیان به تفکر و درک ماجرای عاشورا باشد.

تلقی زینب (س) از عاشورا مبتنی بر حقیقتی آسمانی است

۵٫ شهریار بحرانی، نویسنده و کارگردان سینما: یزید ملعون خطاب به حضرت زینب سلام‌الله علیها می‌گوید: «نگاه کن ببین ما شماها را کشتیم، شوهرانتان را کشتیم، اسب روی جنازه‌ها تازاندیم، این بلاها را سرتان آوردیم و سرها را قطع کردیم و…» او در واقع از منظرِ مادیِ خود، به این ماجرا فخر می‌کند، اما از جانب دیگر، حضرت زینب سلام‌الله علیها که دست‌پرورده خاندان عترت است و خود نیز نمونه یک منظر متعالی است، در جواب می‌فرماید که «من به جز زیبایی چیزی ندیدم.»

کاملا واضح است که شخصی همچون یزید به هیچ عنوان نمی‌فهمد که حضرت چه می‌گویند. در واقع اگر یزید می‌خواست منظر فرمایش حضرت زینب سلام‌الله علیها را به تصویر بکشاند، می‌گفت نمی‌توانم و چیزی ندارم، زیرا او یک حیوان وحشی است و آن چیزی را می‌تواند ببیند که دوربینش در صحنه تاریخ و تصویر می‌بیند و نگاه او صرفاً صحنه مادی را می‌بیند، اما حضرت زینب سلام‌الله علیها یک چیزی را می‌بیند که ما الان از درکش عاجزیم و فقط به لحاظ  فطرت احساس می‌کنیم که به آن نزدیک‌تریم؛ یعنی احساس نزدیکی نسبت به منظر حضرت زینب سلام‌الله علیها می‌کنیم. در این دو تلقی، منظرها متفاوت است، دوربینشان با هم فرق داشته و یکی دوربینی دارد که یک مفهوم و محتوای بالایی را نگاه می‌کند و سعی می‌کند آن را به زبان بیاورد و مطرح کند و دیگری، دوربینی است که زمینی است و فقط خاک و خون را می‌بیند.

حقیقت و باطن عاشورا برای زینب (س) عیان بود

۶٫ مریم حسن‌جوهری، کارشناس علوم قرآن و حدیث: حضرت زینب سلام‌الله علیها دست‌‏پرورنده مکتب وحی است، ایشان فارغ از غُلّ و زنجیرهای زمینی است، منظر ایشان آسمانی و مرتفع و بسیار نزدیک و منطبق با قرآن و منظر خدایی است. زمانی که ایشان به عاشورا و وقایع آن می‌‏نگرد مصائب و فجایع آن برایشان جلب توجه نمی‌‏کند؛ ایشان حقیقت و بطن آن را شاهد است و نه از احساس، بلکه با معرفت عمیق می‏‌فرماید: «مَا رَأَیتُ اِلّا جَمیلاً». به راستی ایشان از کدامین جایگاه به صحنهعاشورا می‏‌نگرد که آن را زیبا می‌‏بیند؟ ایشان در طول عمر گرانقدرشان محضر هفت امام معصوم را درک کردند. افرادی که رسول وحی الهی آنان را اهل‌‏بیت خود و همواره ملازم و قرین قرآن نامیدند،لذا شاگرد برترهای این مکتب نیز از تعلیمات قرآنی بهره بسیار برده و جز از منظر قرآن به عالم و وقایع آن نمی‌‏نگرد.

۷٫ احسان پور اسماعیل، دکترای علوم قرآن و حدیث: اگر بی‌وفایی نامردمان روزگار سبب شد قدر این بانو چونان مادرش مجهول بماند، اما در سیره­ اهل­‌بیت علیهم‌السلام تکریم به حضرت زینب سلام‌الله علیها کاملاً مشهود است؛ به عنوان مثال، در منابع مختلف آمده روزی حضرت زینب سلام‌الله علیها بر برادرش در حالی وارد شد که امام حسین علیه‌السلام مشغول قرائت قرآن بود، امام همان‌طور که قرآن در دست مبارکش بود، تمام قد به احترام خواهر بزرگوارش از جا برخاست.از بیانات امام سجاد علیه‌السلام درباره عمه خود زینب سلام‌الله علیها می­‌توان دریافت که حضرت سلام‌الله علیها دارای علم لدّنی است. حضرت در توصیفی می­‌فرمایند: «عمتی أنتِ بِحمدِالله عالمةٌ غیرُ معلمةٍ و فَهِمةٌ غیْرُ مُفَهَّمَةٍ»

جرأت استفاده از تعبیر «یابن طلقاء» و یا «إنّی لَاَستصغر قَدْرَک: من تو را بسیار کوچک می­‌شمارم»؛ دلاوری و شجاعت زینب کبری سلام‌الله علیها را به نمایش می­‌گذارد؛ بانوی با درایت کربلا در منطقی شیوا به یزید خاطرنشان می­‌کند که روزی در فتح مکه این رأفت جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله بود که اجازه داد ابوسفیان و معاویه زنده بمانند و تو فرزند چنین دودمانی هستی. در مکتب حضرت زینب سلام‌الله علیها نیز راه دستیابی به درجات والای ایمان، با صبر در برابر ناملایمات زندگی تعریف می‌­شود. دنیا در این نگرش خار و زبون و محل بلا و ابتلا است، پس دنیا و هر چه در آن است نباید سبب غصه انسان شود؛ بنابراین آنچه در این زندگی اهمیت پیدا می­‌کند، رضایت خالق هستی است.

خداوند تربیت نسل آینده را بر عهده زن قرار داده است

۸٫ حجت‌الاسلام‌والمسلمین مؤمنی: معلومات دختر امروز ما درباره حضرت زینب سلام الله علیها چقدر است؟ زمانی که ما خودمان فرهنگ اشتباه و غلط را ترویج می‌دهیم و به آن دامن می‌زنیم، افرادی که شأنیت این جایگاه را ندارند، جایگاه اسوه و الگو بودن به آنها می‌دهیم، معلوم است که مردم از آن مدار درست فاصله می‌گیرند. مثلاً زمانی که به یک خانمی می‌گوییم وظیفه شما تربیت فرزند است فکر می‌کند، ما به او توهین می‌کنیم. در جواب می‌گوید مگر زن برده است و یا کالا است؟ در حالی که موضوع کالا بودن زنان در غرب بسیار زیاد است و کاملاً در جهت رفع نیاز به آن نگاه می شود. در حالی اسلام به نقش زن ارزش داده، برای آنها جایگاه ویژه‌ای در نظر گرفته و شخصیت برای او قائل شده است. برای همین می‌بایست تفکرات دوران جاهلیت را قبل و بعد از آن مقایسه کنید. خداوند تربیت نسل آینده را بر عهده زن قرار داده، چراکه مرد قدرت این کار را ندارد و می‌بایست تمام وسایل مورد نیاز این مسیر را تأمین کند. حال با توجه به اسناد روایی و قرآنی نقش زن به مراتب بالاتر از نقش مرد است. حضرت زینب سلام الله علیها نشان داد که زن می‌تواند به موقع مادر، خواهر، عمه شایسته‌ای باشد و در صورتی که نیاز باشد برای کمک به ولیّ خدا نیز می‌شتابد.